moralitet - gatunek dramatyczny ukazujący alegoryczną postać roztrząsającą abstrakcyjną sytuację etyczną.

scholastyka - główny kierunek filozofii średniowiecznej, dążącego do rozumowego udowodnienia słuszności dogmatów religijnych

mistycyzm - teoria, że obcowanie z Bogiem jest najlepszym, a nawet jedynym środkiem poznania prawdy

legenda - średniowieczny epicki gatunek literatury hagiograficznej uprawiany w formie prozaicznej lub wierszowanej rozumiany jako to co trzeba przeczytać w dzień danego świętego.

asceza - umartwianie ciała dla udoskonalenia ducha.

taniec śmierci (danse macabre) - jeden z głównych motywów ikonograficznych, przedstawiający krąg lub korowód złożony z przedstawicieli różnych stanów prowadzonych przez śmierć.

dialog - utwór literacki złożony z odrębnych wypowiedzi dwu lub więcej osób, nie mający jednak charakteru dramatycznego.

Kronika - faktograficzny opis wydarzeń w układzie chronologicznym. Kronika nie zawiera analiz tych wydarzeń, może jednak zawierać podsumowania oraz komentarz autora.

Hagiografia jest to dział piśmiennictwa chrześcijańskiego, który obejmuje żywoty świętych, legendy z nimi związane oraz opisy cudów.

Archaizm - wyraz lub jego forma, konstrukcja składniowa lub związek frazeologiczny, który wyszedł z użycia.

Intermedium- utwór sceniczny, wykonywany w Średniowieczu, miedzy kolejnymi scenami misteriów. Zazwyczaj miał charakter komiczny i to z tego typu przedstawień wzięła początek farsa;

Teocentryzm- Pogląd filozoficzny uznający Boga za przyczynę, stwórcę, powód i cel istnienia wszystkiego na Ziemi i we Wszechświecie.

augustynizm- zakłada istnienie dramatycznego rozdarcia między Bogiem i światem, a więc między bytem duchowym i cielesnym. Rozdarcie to jest szczególnie widoczne wewnątrz człowieka, którego dusza jako byt wyższy dąży ku sprawom wiecznym, a ciało jako byt niższy dąży ku rzeczom materialnym, ku upadkowi, co jest potwierdzeniem słów z biblijnej Księgi Koheleta : "Marność nad marnościami - wszystko marność".

Franciszkanizm- filozofia, która rozwinęła się w średniowieczu i była propagowana przez św. Franciszka. Był on przeciwnikiem ascetyzmu umartwiającego ciało. Był zwolennikiem radowania się z prostych rzeczy i stworzeń bożych. Postawą franciszkańską nazywamy życie w ubóstwie, pokorze, w bliskości z naturą. Jest to pochwała cnót ewangelicznych.

Chansons de geste (ze starofrancuskiego "pieśni o czynie") to poezja epicka, która pojawiła się u początków literatury francuskiej. Mianem tym określamy powstałe między XI a XIII wiekiem poematy rycerskie traktujące o przygodach (czynach) historycznych i legendarnych bohaterów. Początkowo funkcjonowały one w przekazach ustnych, ale od około XII wieku zaczęto je zapisywać.

Literatura parenetyczna (gr. parenesis "zachęta, nakłanianie do czegoś") - literatura propagująca określone wzorce i nakłaniająca czytelnika do naśladownictwa. Dział literatury dydaktycznej. Ma charakter moralizatorski i pouczający.

Carmen patrium- pieśń ojczyźniana, powstała w średniowieczu, jej przykładem jest "Bogurodzica"

antyteza - zestawienie w jedną całość treściową dwóch przeciwstawnych określeń. Służy zwiększeniu ekspresji wypowiedzi.

Średniowieczna literatura posługuje się schematami pochodzącymi z ludowych pieśni sławiących bohaterów. Prastare opowieści o rycerzach przyjmują postać rycerskich eposów, sławiących wyidealizowanych bohaterów zmagających się z ponadnaturalnym lub naturalnym złem tego świata. Najwyższymi cnotami są odwaga i hart ducha, a także gotowość oddania życia w jakiejś ważnej sprawie. Pierwszy francuski epos rycerski Pieśń o Rolandzie nie odbiega od tego schematu, pobrzmiewają w nim nawet historyczne echa walk Karola Wielkiego z Saracenami. W niemieckim eposie Pieśń Nibelungów znaleźć można opis życia dworskiego i intryg, a także ślady starodawnych opowieści, z których połączenia prawdopodobnie powstał. Podobną historię opowiada islandzka Edda poetycka pochodząca prawdopodobnie z XI wieku i składająca się z 30 pieśni mitologicznych i heroicznych, żywcem przypominających epos bohaterski. Pod koniec XI wieku powstaje na południu Francji inna forma poetycka, szerzona przez trubadurów. Idealna kobieta jest w niej wielbiona, często platonicznie, a rycerz dokonuje wielkich czynów, by dowieść ukochanej swej miłości. De Troyes, uważany za ojca romansu, spisuje krążące już wówczas opowieści o Rycerzach Okrągłego Stołu i tworzy opowieść o Lancelocie i jego miłości do Ginewry, żony Artura. Temat ten kontynuuje Thomas Malory, rozwodząc się nad problemem miłości przeciwstawionej przyjaźni i lojalności. Inną opowieścią o miłości dworskiej, tym razem daleką od eposu rycerskiego jest alegoria w formie snu Romans o róży Guillaume'a de Lorrisa.

Pod wpływem naleciałości z literatury arabskiej i kwitnącego życia dworskiego epos rycerski ustępuje miejsca opowieściom o miłości, często zakończonej tragiczną śmiercią obojga kochanków (Tristan i Izolda). Przykładem miłości, która może przekroczyć nawet granicę, jaką jest śmierć jednego z kochanków, jest Boska komedia Dantego. Jest to jednak poemat wykraczający daleko poza schemat pieśni dworskiej, a główny bohater musi pokonać wiele kręgów piekła i czyśćca, by dotrzeć do swej ukochanej i znaleźć się wraz z nią w niebie. Notabene spotyka tam Wergiliusza, który przez jakiś czas jest jego towarzyszem.

Literatura staroangielska

Wczesnośredniowieczna literatura angielska posługuje się łaciną i przywiezionym przez Normanów językiem francuskim, który zadziwiająco łatwo przyswajają sobie angielskie wyższe sfery. Kiedy jednak dochodzi do osłabienia więzi angielsko-francuskich, język angielski odzyskuje należne mu na tej ziemi miejsce. Dopiero w XIV wieku zostaje postanowione, że w Anglii językiem wykładowym i oficjalnym będzie angielski (tzw. średnioangielski) i na język ten przetłumaczono częściowo Biblię, zaczęła się rozwijać literatura angielska, choć dzieła naukowe nadal spisywano po łacinie. W różnych dialektach tworzą wówczas William Langland i Geoffrey Chaucer. Geoffrey Chaucer tworzył już na przełomie średniowiecza i renesansu, pod wpływem poetów włoskich wczesnego Odrodzenia. Poezja Chaucera staje się tak popularna, że jego dialekt nabiera charakteru ogólnonarodowego i jest w dużej mierze zrozumiały nawet dzisiaj. Jego największe dzieło Opowieści kanterberyjskie uważane jest za arcydzieło poetyckie, a zarazem bezcenne źródło wiedzy na temat kultury i obyczajowości XIV-wiecznej Anglii. Największy wpływ na rozwój literatury angielskiej wywarły utwory kształtujące średniowieczną państwowość państewek angielskich. Niepodważalny wpływ na anglosaski charakter języka i tradycji wywarł poemat rycerski Beowulf wywodzący się z tradycji skandynawskich. Znajduje to odzwierciedlenie we współczesnej literaturze anglojęzycznej, od Tolkiena począwszy. Beowulf to rycerz, który będąc panem z książęcego rodu przybywa z pomocą na dwór króla Hrothgara w Heorot, by walczyć z potworami dziesiątkującymi rycerzy i dworzan. Pokonuje Grendela i stacza zwycięską walkę z jego potworną matką w podziemnych odmętach. Gdy dziedziczy koronę po powrocie na dwór ojca, ginie śmiercią rycerza w walce ze smokiem. Mimo że utwór o dwa stulecia poprzedził frankojęzyczne utwory Normanów, późniejszych władców Anglii, przez pół stulecia narzucających kulturę francuskojęzyczną, po dziś dzień stanowi najstarszy zabytek kultury anglosaskiej. Średniowiecze, poza kronikami poprzedzającymi najazd Normanów w 1066 roku, stworzyło również podwaliny pod kulturę pauperską, ludową, której ślady po dziś dzień przetrwały w przedstawieniach Punch & Judy. Należy zanotować:

Wczesnośredniowieczna literatura angielska posługiwała się językiem anglosaskim, a właściwie jego rozlicznymi dialektami. Łacina dominowała dopiero w królestwach nawróconych na chrzecijaństwo.

Rozwój sztuk scenicznych

Upadek sztuki dramatycznej, będący wynikiem restrykcji kościelnych, trwał od VII do XII wieku. Ten sam Kościół, który wyklął sztukę teatralną jako zepsutą i pogańską, przyczynił się do jej wskrzeszenia. Średniowieczna hierarchia kościelna zezwoliła na odgrywanie misteriów i przedstawień opartych na Biblii. W XIII wieku przedstawienie takie stało się kulminacyjnym punktem obchodów świąt Bożego Narodzenia. Z czasem tematyka świecka zaczęła wypierać kościelną, a dotychczasowe misterium kościelne zaczęło przyjmować formę ludycznej farsy lub moralitetu, w którym cnoty walczą z ludzkimi przywarami, a żądze dobre zmagają się ze złymi. Z czasem sztuki sięgały coraz bardziej do spraw życia codziennego, a także przeniosły się z placów do sal. Teatr uwolnił się od wpływów kościelnych.