ANTYK: Filozofia: -Heraklit, Sokrates V w.p.n.e., Platon V w. p.n.e., Arystoteles IV w. p.n.e., Dionizos – cynizm, Zenon z Kition II w. p.n.e. – stoicyzm, Epikur III w. p.n.e. Literatura: Epika – Grecja: Homer VIII w. p.n.e. - „Iliada” i „Odyseja” eposy Rzym: Wergiliusz I w. p.n.e. – „Eneida” epos Liryka – Grecja: Tyrtajos VII w. p.n.e. Safona VII w. p.n.e., Anakreont VI w. p.n.e., Simonides VI w. Rzym: Horacy I w. p.n.e. „Carmina”, Satyry „List do Pizonów” Dramat grecki: Ajschylos „Orsteja”, Sofokles „Antygona”, Eurypides – „Media”, „Elektra”, Arystofanes – komedie: „Ptaki” i „Żaby” ŚREDNIOWIECZE: Filozofia: - św. Augustyn, św. Tomasz, św. Franciszek Literatura: Epos rycerski – Francja: „Pieśń o Rolandzie” (cykl karoliński); „Dzieje Tristana i Izoldy”; Hiszpania: „Pieśń o Cydzie” Anglia: „O królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu” Poemat- Francja: „Pieśń o Róży”; Villon „Wielki Testament” Hagiografia: „Kwiatki św. Franciszka z Asyżu” Powieść ramowa- Anglia: „Opowieści konterberyjskie” POLSKA: Zabytki języka polskiego- IX w. Geograf bawarski; X Dagome iudex; XII Bulla Gnieźnieńska; XIII Księga henrykowska; XIII Bogurodzica; XIV Kazania świętokrzyskie; Psałterz floriański; XV Kazania gnieźnieńskie; Psałterz puławski, Biblia Królowej Zofii, XV O zachowaniu się przy stole, Legenda o św. Aleksym, Lament świętokrzyski. Liryka maryjna: Bogurodzica , Żale Matki Boskiej pod Krzyżem Danse macabre: Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią Literatura świecka:słota – O zachowaniu się przy stole, Satyra na leniwych chłopów Hagiografia: „Legenda o św. Aleksym” Historiografia: XII w. Kronika Galla Anonima; XIII Kronika polska Wincentego Kadłubka, XIV Kronika Janka z Czarnkowa, XV Roczniki […] Królestwa Polskiego Jana Długosza RENESANS: Filozofia: - Michel de Montaigne Essais – Próby (esej), Tomasz Morus – Utopia, egalitaryzm – równość ludzi (Anglia), Niccolo Machiavelli makawielizm (Włochy), Erazm z Roterdamu irenizm Literatura: Dramat Szekspirowski: Makbet, Romeo i Julia, Hamlet, Król Lyar przełom renesansu i baroku Nowela, powieść ramowa: Giovanni Boccaccio – Dekameron – prekursor noweli Poemat epicki: Ludovico Ariosto - Orland szalony Sonety:Francisco Petrarka – Sonety do Laury – ostatecznie ustalił budowę Poemat- Włochy: Dante Alighieri „Boska Komedia” Dialog:Baltazar Castiglione – Dworzanin Esej:Michel de Montaigne – „Próby”(Essais) Epopeja satyryczna: Francois Rabelais – Gargantua i Pentagruel Traktat: Tomasz Morus – Utopia POLSKA: - Mikołaj Rej – Krótka rozprawa między trzema osobami… Panem, Wójtem a Plebanem – dialog udramatyzowany; „Żywot człowieka poczciwego” – sielanka; „Zwierzyniec” – 700 epigramatów - Jan Kochanowski – Fraszki (Na swoje księgi, Do fraszek, Do gór i lasów, O żywocie ludzkim, O kaznodziei, O Kapelanie, Na Świętego ojca, Do Hanny, Raki); Pieśni (Hymn do Boga – Czego chcesz od nas Panie za Twe hojne dary; Serce roście, patrząc na te czasy; Chcemy sobie być radzi?, Pieśń o spustoszeniu Podola przez Tatarów; Pieśń o dobrej sławie; Pieśń świętojańska o sobótce; XIX Trenów; Odprawa posłów greckich – dramat renesansowy - Szymon Szymonowic – Żeńcy – sielanka niekonwencjonalna - Łukasz Górnicki – Dworzanin polski – dialog, paraneza o wzorcach postępowania - Andrzej Frycz Modrzejewski – (publicysta) O poprawie Rzeczpospolitej- traktat (księgi 1.o obyczajach, 2.o poprawach, 3.o wojnie, 4. o kościele, 5. o szkole - Mikołaj Sęp-Szażyński – przełom renesansu i baroku pisał sonety filozoficzne o przemijaniu Rymy albo wiersze polskie - Piotr Skarga – Żywot świętych, Kazania sejmowe, porównał ojczyznę do tonącego statku w drugim kazaniu(Kazanie wtórne. O miłości ku ojczyźnie i o pierwszej chorobie Rzeczpospolitej, która jest z nieżyczliwości ku ojczyźnie) BAROK: Filozofia: - Giordano Bruno; Karteziusz – myślę więc jestem – racjonalizm; Galileusz, Brauch Spinoza, Blaise Pascal – zakład o Boga, Gottfried Leibniz – świat optymalna wypadkowa wszystkich możliwości; John Locke – tabula rasa – czyste tablice, wiedza nie jest wrodzona. Literatura: Epos: Torquato Tasso – Jerozolima wyzwolona (Włochy) John Milton – Raj utracony Powieść: Miguel Carvantes - Don Kichot z la Manche(Hiszpania) Tragikomedia: Pierre Corneille - Cyd (Francja) Komedia: Molier - Świętoszek, Sąpiec (Francja) Dramat: Jean Racine – Fedra (Francja), Lope de Vega – Rodryg, ostatni z Gotów Poezja:Luis de Góngora gongoryzm (Hiszpania), Gambattista Marino marynizm (Włochy) POLSKA: - Jan Andrzej Morsztyn – poezje, tomy: Kanikuła albo psia gwiazda, Lutnia; lieratura. dworska - Daniel Naborowski – marynizm – Krótkość żywota, Cnota gruntu wszystkiemu, Marność dworska - Jan Chryzostom Pasek – Pamiętniki literatura ziemiańska (sarmacka) - Wacław Potocki - publicysta, poezja: Nierządem Polska stoi, Zbytki polskie, Pospolite ruszenie, Kto mocniejszy ten lepszy, Człowiek, ziemiańska (sarmacka) epos: Transakcja wojny chocimskiej - literatura plebejska (miejska) – Jan z Kijan Fraszki Sowizdrzała Nowego, Adam Władysławiusz, Walenty Roździeński, twórczość anonimowa - Jan III Sobieski – epistolografia – Listy do Marii -Zbigniew Morsztyn – twórca emblematu Muza domowa –autor wierszy - Hieronim Morsztyn – Światowa rozkosz OŚWIECENIE: Filozofia: - Wolter wolterianizm, Rousseau, Denis Diderot, Monteskiusz, Immanuel Kant ważna postać! Literatura: - Wolter (Francja): powiastki filozoficzne:Kandyd, Zadyg, Listy o Anglikach - Jan Jakub Rousseau (Francja)– ojciec sentymentalizmu, powieść – Emil, ważna powieść - Nowa Heloiza, Umowa społeczna, Wyznania, pisał Encyklopedię - Denis Diderot – (Francja) redaktor naczelny Encyklopedii, powiastka filozoficzna: Kubuś fatalista i jego pan - Jonatan Swift – (Anglia)ważna powieść - Podróże Gulivera, uważał że koń jest szlachetniejszy od człowieka - Daniel Defoe – (Anglia), prekursor światowego dziennikarstwa,publicysta, ważna powieść- Przypadki Robinsona Crusoe - Henry Fielding – (Anglia) ważna powieść – Historia życia Toma Jonsa Bajka:Jean de Lafontaine (Francja) przełom baroku i oświecenia POLSKA: - Ignacy Krasicki – satyry:(Do króla, Pijaństwo, Świat zepsuty, Żona modna), bajki(Wstęp do bajek, Szczur i kot, Ptaszki w klatce, Malarze, Jagnię i Wilcy, Filozof, Dewotka, Kruk i lis), poematy heroikomiczne: Monachomachia, Antymonachomachia, powieści: Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, Pan podstoli. - Adam Naruszewicz – satyry: Chudy literat, próba ujęcia dziejów polski: Historia narodu polskiego - Julian Ursyn Niemcewicz – komedia polityczna: Powrót posła, Podróże po Ameryce, Śpiewy historyczne - Franciszek Zabłoci – komedie: Fircyk w zalotach; Sarmatyzm - Stanisław Trembecki – bajki: Myszka, kot i kogut; Sofiówka, utwory rokoko - Franciszek Karpiński – sentymentalista,poezja sentymentalna: Do Justyny. Tęskność na wiosnę, sielanka sentymentalna: Laura i Filon, poezja patriotyczna: Pieśń dziada sokalskiego w kordonie cesarskim; Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta, kolenda: Bóg się rodzi - Dionizy Kniaźnin – poezja sentymentalna, Carmina, erotyka, sztuki: Spartanka, Cyganie i rokoko - Wojciech Bogusławski – Krakowiacy i Górale - Ludzie teatru: Franciszek Zabłoci, Franciszek Bohomolec, Niemcewicz, Bogusławski ROMANTYZM: Filozofia: - Georg Wilhelm Friedrich Hegel – teza-antyteza= synteza; Friedrich Wilhelm Schelling, Friedrich Schlegel Literatura: - Johann Wolfgang Goethe (Niemcy) – Cierpienia młodego Wertera – powieść w listach - bohater werterowski, Welschmerz – ból świata (melancholia, apatia, załamanie); Faust – dramat romantyczny; Król Olszyn - ballada - Fryderyk Schiller (Niemcy) – Intryga i miłość – tragedia; Zbójcy – tragedia; Rękawiczka – ballada - George Gordon Byron (Anglia)– Giaur – poemat epicki - bohater bajroniczny - James Macpherson (Anglia) – Pieśni Osjana - Walter Scott (Szkocja) – Wawery; Narzeczona z Lammermoor, Rob Roy, Ivanhoe – powieści historyczne - Wiktor Hugo (Francja) – Katedra Marii Panny w Paryżu, Nędznicy – powieść; teoretyk teatru - Alfred de Musset (Francja) – Spowiedź dziecięcia wieku – powieść - Aleksander Puszkin – Eugeniusz Oniegin; Borys Godunow – dramat romantyczny - Michał Lermontow – Bohater naszych czasów POLSKA: - Adam Mickiewicz – Ballady i romanse – ballady; Konrad Wallenrod – powieść poetycka; Grażyna – powieść poetycka; Sonety krymskie – sonety; Dziady – dramat romantyczny; Pan Tadeusz – epos; Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego – proza biblijna; liryki lozańskie; wiersze: Do M***; Niepewność - Juliusz Słowacki – Kordian – dramat romantyczny; Beniowski – poemat dygresyjny; Balladyna – tragedia; Fantazy – dramat; lityka: Hymn (Smutno mi Boże); Testament mój; Rozłączenie; Grób Agamemnona; twówczość genezyjska: Genesis z ducha; Uspokojenie - Zygmunt Krasiński – Nie-Boska Komedia – dramat romantyczny; Psalm przyszłości; Przedświt – poemat - Cyprian Kamil Norwid – Promethidion; cykl Vade-mecum; Bema pamięci żałobny rapsod; Fortepian Szopena; Pióro - nurt tyrtejski: Wincenty Pol – Stary Ułan pod Brodnica; Ryszard Berwiński – Marsz w przyszłość; Lucjan Siemieński – Przysługa; Mieczysław Romanowski – Co tam marzyć!; Kornel Ujejski – Maraton; Chorał –poeci krajowi - nurt sielski: Władysław Syrokomla – Lalka; Teofil Lenartowicz – Złoty Kubek –poeci krajowi - powieściopisarze: Józef Kraszewski – Stara Baśń, Ulana; Henryk Rzewuski – Pamiętniki Soplicy; Narcyza Żmichowska – Poganka; Zygmunt Kaczkowski – gawędy szlacheckie - szkoła ukraińska: Antoni Malczewski – Maria; Seweryn Goszczyński – Zamek kaniowski; Józef Zaleski – Dumka Mazepy - komedia: Aleksander Fredro – Śluby panieńskie; Zemsta; Damy i huzary; Pan Jowialski POZYTYWIZM (REALIZM): Filozofia: - August Comte (Wykład filozofii pozytywnej); Hipolit Taine (determinizm); Herbert Spencer (ewolucjonizm); John Stuart Mill (utylitaryzm); Karol Darwin (darwinizm). Literatura: - Honoriusz Balzak (Francja; wyprzedził epoke zm.1850r) – Komedia ludzka; Ojciec Goriot – powieści - Stendhal (Francja; Henri Beyle; jeden z ojców powieści) – Czerwone i czarne; Pustelnica parmejska – powieści - Gustaw Flaubert (Francja; nie uważał się za realiste) – Pani Bovary (bowaryzm – kobieta znudzona życiem) – powieść przełom pozytywizmu i Młodej Europy - Aleksander Dumas (Francja) – Trzej muszkieterowie; Hrabia Monte Christo – powieści - Karol Dickens (Anglia) – Klub Pickwicka; Opowieść wigilijna – powieści - Lew Tołstoj (Rosja) – Wojna i pokój; Anna Karenina POLSKA: - Eliza Orzeszkowa – Nad Nienem – powieść; Gloria victis; Dobra pani; ABC.. – nowele; publicystyka - Bolesław Prus – Lalka; Emancypatki; Placówka – powieści; Antek; Katarynka – nowele; publicystyka - Henryk Sienkiewicz (noblista) – Quo vadis; Trylogia; Krzyżacy – powieści; Szkice węglem; Janko muzykant; Latarnik – nowele - Maria Konopnicka – Mendel gdański; Banasiowa – nowele;Na fujarce; Po rosie; Wolny najmita; Jaś niedoczekał; Rota; Contra spem spero; Kubek– poezja - Adam Asnyk – Sen grobów – poemat; Prośba – liryka bólu istnienia; Między nami nic nie było – liryka miłosna; Nad głębiami – 30sonetów; Daremne żale; Do młodych wiersze manifesty; Do Tatr - cykl - Aleksander Świętochowski – publicystyka - Piotr Chmielowski - publicystyka MŁODA EUROPA: Filozofia: - Arthur Schopenhauer (schopenhaueryzm); Friedrich Nietzsche (nietzcheanizm); Henri Bergson (bergsonizm) Literatura: - Fiodor Dostojewski (Rosja) – Zbrodnia i kara; Idiota; Łagodna; Wspomnienia z domu umarłych – powieści, przełom pozytywizmu i Młodej Europy - Henryk Ibsen – Dzika kaczka – dramat - Joseph Conrad – Lord Jim – powieść - Emil Zola – Rougon-Macquartowie – saga rodu, zbiór powieści - Antoni Czechow – Śmierć urzędnika; Człowiek w futerale - opowiadania - Charles Baudelaire (Francja) – Kwiaty zła (Padlina; Albatros; Piękno) – ważne wiersze, Litanie do szatana, zbiory esejów: Ciekawostki estetyczne (modernizm) - Jean Arthur Rimbaud (Francja) – Statek pijany – ważny wiersz; Samogłoski – sonet; (modernizm) - Paul Veriane (Francja) – Niemoc - ważny wiersz; zapoczątkował dekadentyzm i symbolizm; Sztuka poetycka - reformatorzy teatru: Edward Craig; Adolf Appia; Konstanty Stanisławski; Max Reinhadt; Antonin Artaud POLSKA (MŁODA POLSKA): - Władysław Stanisław Reymont (noblista) – Chłopi – epopeja - Stanisław Wyspiański – Wesele - dramat - Stefan Żeromski – Ludzie bezdomni; Syzyfowe prace; Popioły; Opowiadania: Rozdziobią nas kruki, wrony; Siłaczka; Doktor Piotr; Zmierzch; … Przedwiośnie; przełom Młodej Polski i XX-lecia miedzywojennego. - Gabriela Zapolska – Moralność pani Dulskiej - dramat - Kazimierz Przerwa-Tetmajer – Koniec wieku XIX; Melodia mgieł nocnych; Nie wierze w nic; Eviva l’arte – wiersze - Jan Kasprowicz – Dies irae – hymn; Krzak dzikiej róży - wiersz - Leopold Staff – Deszcz jesienny; Kowal – wiersze - Tadeusz Miciński – Ananke - wiersz - Władysław Berent – Próchno; Ozima - Władysław Orkan najwybitniejszy epik Podhala] - programy literackie – Zenon Przesmycki – Pro Arte; Stanisław Przybyszewski – Confiteor; Artur Górski – Młoda Polska XX-LECIE MIĘDZYWOJENNE: Filozofia: - Zygmunt Freud (psychoanaliza); John Watson (behawioryzm); Martin Heidegger i Jean Paul Sartre (egzystencjalizm); Oswald Spengler (katastrofizm). Literatura: - Guillaume Apollinaire – Prześliczna rudowłosa – wiersz – autor terminu surrealizm; Awangarda francuska - Tristan Tzara – dadaizm - Paul Valery (Francja); Thomas Eliot (Anglia)– neoklasycyzm - Andre Breton; Louis Aragon; Paul Eluard – nadrealizm - Filippo Thomasso Marinetti – futuryzm - Thomass Mann (Niemiecki noblista) – Czarodziejska góra; Buddenbrookowie; Doktor Faust – powieści - Marcel Poust – W poszukiwaniu straconego czasu – powieść - Franz Kafka – Proces; Zamek – powieść parabola - James Joyce – Ulisses – powieść strumienia świadomości - Michał Bułhakow – Mistrz i Małgorzata – powieść-fresk (połączenie realizmu z wątkami fantastycznymi). POLSKA: - Julian Tuwim – Wiosna; Do krytyków; Ranyjulek; Sitowie; Rzecz czarnoleska; Sokrates tańczący; Zapach szczęścia; Mieszkańcy; Bal w operze – wiersze - Jan Lechoń – Herostrates; Srebrne i czarne; Mochnacki; Toast; Duch na seansie – wiersze - Julian Przyboś – Cieśle; Dachy; Notre-Dame; Z Tatr; Lipiec; Pola pochyłe - wiersze - Bolesław Leśmian – Metafizyka; Dziewczyna; Śnigrobek; Dusiołek; Łąka; W malinowym chruśniaku; Pan Błyszczyński; Urszula Kochanowska – wiersze - Józef Czechowicz – Na wsi; Sam; Ballada z tamtej strony; Modlitwa żałobna; Przeczucia - wiersze - Władysław Broniewski – Soldat inconnu; Poezja; Na śmierć rewolucjonisty; Łódź – wiersze - Stefan Żeromski – Przedwiośnie – powieść; - Maria Dąbrowska Noce i dnie – powieść - Zofia Nałkowska – Granica – powieść - Witold Gąbrowicz – Ferdydurke – powieść nowatorska - Bruno Schulz – Sklepy cynamonowe – opowiadania surrealistyczne - Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) – Szewcy; W małym dworku - dramaty LITERATURA WSPÓŁCZESNA: Cechy: - egzystencjalizm; postmodernizm; realizm magiczny; antypowieść; antyteatr; literatura faktu; behawioryzm powieści-parabole Literatura: - Jean Paul Sarte – wierzył w siłę komunizmu; słuszność rządów totalitarnych; nie przyjął nagrody Nobla w 1964r - Albert Camus – Dżuma – powieść parabola; Mit Syzyfa – zbiory essejów; egzystencjalista; noblista w 1957r; przeciwnik Sar POLSKA: - Antoni Słońimski – Alarm - wiersz - Julian Przyboś – Póki my żyjemy; Oda do turpistów – wiersze - Konstanty Idefons Gałczyński – Pieśń o żołnierzach z Westerplatte - wiersz - Krzysztof Kamil Baczyński – Z głową na karabinie; Pokolenie ( I ); Młodość; - Gustaw Herling-Grudziński – Inny świat – literatura faktu - Zofia Nałkowska – Medaliony – literatura faktu - Tadeusz Borowski - Opowiadania - Kazimierz Moczarski – Rozmowy z katem – literatura faktu - Hanna Krall – Zdążyć przed Panem Bogiem – reportaż - Andrzej Szczypiorski – Początek – powieść - Miron Białoszewski – Pamiętnik z powstania warszawskiego - Tadeusz Różewicz – Kartoteka – antydramat (dramat absurdu); Przedmowa; Ocalony; Lament - wiersze - Tadeusz Konwicki – Mała apokalipsa – powieść - Czesław Miłosz – Campo di Fiori - wiersze - Zbigniew Herbert – Pan Cogito; Tren Fortrynbrasa; Apollo i Marsjasz; O Troi; Do Apollina - wiersze - Wisława Szymborska – Głos w sprawie pornografii; Nic dwa razy; Urodziny; Rehabilitacja - wiersze - Stanisław Grochowiak (turpista) – Święty Szymon Słupnik; Płonąca żyrafa; Ikar; Rozmowa o poezji - wiersze - Andrzej Bursa (turpista) – Sobota; Dyskurs z poetą - wiersze