Dane personalne

Zygmunt August urodził się 1 lipca 1520 roku w Krakowie. Był synem Zygmunta III, króla Polski, zwanego Starym i Bony Sforzy. Został koronowany "vivente rege" - czyli "za życia króla" już jako niespełna dziesięcioletni chłopiec 20 lutego 1530 roku. Faktyczne rządy objął jednak dopiero w 1548 roku po śmierci swojego ojca.

Zygmunt był trzykrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była Elżbieta, córka Ferdynanda I Habsburga. Później zawarł małżeństwo z Barbarą Radziwiłłówną, a po jej śmierci - z Katarzyną, drugą córką Ferdynanda I Habsburga. Nie doczekał się żadnego potomka, stąd był ostatnim królem z dynastii Jagiellonów na tronie polskim.

Swoją ciemną karnację zawdzięczał matce, Włoszce. Twarz miał lekko pociągłą, włosy ciemnobrązowe. Ubierał się zgodnie z modą włoską lub też hiszpańską. W kontaktach z ludźmi był miły i uprzejmy. Jednakże tak naprawdę Zygmunt był człowiekiem skrytym i nieufnym. Był także władcą bardzo leniwym - wiele spraw zostawiał na później, stąd jego ironiczny przydomek "dojutrek". Uwielbiał polowania, jazdę konną i turnieje. Lubił życie w przepychu, kolekcjonował bogactwa i dzieła sztuki (na przykład słynne krakowskie arrasy).

Zmarł dnia 7 lipca 1572 roku w Knyszynie na gruźlicę. Pochowano go jak większość polskich władców na Wawelu w Krakowie.

Wielka miłość Zygmunta

Dzieciństwo Zygmunt miał bardzo beztroskie. W 1543 roku poślubił córkę Ferdynanda I Habsburga, Elżbietę. Wychowując się pod czułą opieką Bony niechętnie w 1548 roku rozpoczął samodzielne rządy. Również matka nie chciała, aby jej syn się usamodzielnił. Wielki konflikt między Zygmuntem a Boną wybuchł, kiedy król zakochał się w Barbarze Radziwiłłównie. Przeciwko związkowi z córką hetmana litewskiego i kasztelana wileńskiego, Janusza Radziwiłła, byli praktycznie wszyscy: magnaci, szlachta i Bona. Dowiedziawszy się o potajemnym ślubie syna z Barbarą (ślub miał miejsce w 1547 roku) wyjechała z Krakowa. Aby zrazić króla do ukochanej wymyślano nieprawdopodobne historie, między innymi, że Barbara rzuciła na niego urok. Zygmunt jednak nie zrezygnował z ukochanej i w 1550 roku wreszcie udało mu się koronować małżonkę. Los jednak nie dał im szczęścia na długo: już w 1551 roku Barbara zmarła, a Zygmunt całkowicie pogrążył się w rozpaczy. Zaprzestał zabaw, turniejów. Zaczął się także ubierać na czarno. Dwa lata później poślubił siostrę swojej pierwszej żony, Katarzynę Austriacką.

Polityka morska Zygmunta Augusta

Aby zabezpieczyć swoje porty, które w czasach Zygmunta II Augusta wysyłały ogromne ilości zboża do Europy Zachodniej (tak zwany dogmat spichlerza - przekonanie, że Rzeczpospolita musi zaopatrzyć Europę w zboże, inaczej nie będą mieli, co jeść), król rozpoczął tworzenie floty wojennej. Tak właśnie powstała flota kaperska pod dowództwem Matuesza Scharpinga. Kim byli kaprzy? Byli to kapitanowie okrętów, którzy uzyskiwali pozwolenie na rabunek i niszczenie floty nieprzyjaciela, pod warunkiem, że będą bronić floty państwa, które im płaci. Głównie mieli zwalczać żeglugę do Narwy, a więc ataki te były czysto antyrosyjskie. Flota kaperska szczególnie godziła w interesy miast portowych na czele z Gdańskiem, które miały własną flotę.

Z inicjatywy Zygmunta Augusta powstała także Komisja Morska - pierwszy polski urząd państwowy do spraw morskich. Powołana w 1568 roku miała dbać o bezpieczeństwo polskiego wybrzeża oraz pilnować interesów Polski na Morzu Bałtyckim. Na jej czele stanął przedstawiciel szlachty pruskiej, kasztelan gdański Jan Kostka.

Gdańszczanie nie byli jednak zadowoleni z polityki morskiej, którą prowadził król. W ataku gniewu zaatakowali marynarzy królewskich. Zygmunt August w odpowiedzi na takie zachowanie aresztował delegatów z Gdańska. Miastu z kolei narzucił twarde warunki współpracy. Aby załagodzić spór biskup włocławski Stanisław Karnkowski wraz z grupą urzędników królewskich w 1570 roku uchwalił tak zwaną konstytucję Karnkowskiego, która określała zależność i zasady podległości Gdańska Rzeczpospolitej.

W chwili śmierci Zygmunta przy Polsce były dwa wielkie porty: Gdańsk i Ryga. Staną się one wkrótce przyczyną do wielkich konfliktów zbrojnych.

Polityka zagraniczna Augusta - walka o Inflanty

Całe zagadnienie znajduje się w osobnym artykule pod tytułem "wojna o Inflanty".

Unia lubelska - 1569

Ruch egzekucyjny, który rozpoczął swoje działania jeszcze za czasów Zygmunta I Starego, miał w swoim programie również zaciśnięcie stosunków pomiędzy Koroną a Litwą. Udało się to dopiero w 1569 roku. Nastąpiło to głównie za sprawą rycerstwa Wielkiego Księcia Litewskiego, który stał się sojusznikiem szlachty polskiej w procesach jednoczenia, gdyż chcieli oni mieć takie same przywileje jakie miała szlachta w Koronie.

Sprawa unii realnej pomiędzy Polską a Litwą była rozpatrywana na sejmie zwołanym do Lublina. Po trzech miesiącach obrad magnaci litewscy, obawiający się zmniejszenia swojej dominującej pozycji na Litwie, próbowali zerwać sejm. Potajemnie opuścili miasto. Skończyło się to jednak niekorzystnie dla ich państwa. Reszta zgromadzonych ogłosiła wcielenie w granice Korony południowo-zachodniej części państwa litewskiego, czyli Wołynia, Podola i Podlasia. W czerwcu inkorporowano także Kijowszczynę.

Za sprawą tych zdarzeń posłowie litewscy wrócili do Lublina i zgodzili się na proponowane przez sejm zmiany. Akty unijne zostały podpisane w dwóch terminach: pierwszy podpisały sejmy litewski i koronny dnia 1 lipca 1569 roku, a trzy dni później podpis swój złożył także król Zygmunt II August. Tak właśnie powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów. Odtąd osobne do tej pory herby Korony i Litwy - Orzeł i Pogoń występowały zawsze razem na herbie Rzeczypospolitej. Władcy elekcyjni dodawali do nich swoje dynastyczne znaki rodowe (Wazowie dodali na przykład snopek zboża).

Wspólne od tej pory były:
» osoba monarchy (po śmierci Zygmunta Augusta uchwalono wprowadzenie wspólnej wolnej elekcji władcy);
» sejm i senat, w których wspólnie mieli zasiadać posłowie z Litwy i Korony;
» prawa i przywileje dla szlachty z obu państw - powstał jeden naród szlachecki;
» moneta;
» polityka zagraniczna;
» prowadzone wojny.

Odrębność jednak pozostawiono dla:
» centralnych urzędów w Koronie i na Litwie
» wojska - na czele z hetmanem wielkim koronnym i hetmanem wielkim litewskim
» skarbowości

Tak więc wspólna była władza ustawodawcza, natomiast osobno (oprócz osoby króla) pozostawała władza wykonawcza. Głównym plusem dla Litwy z unii realnej były nowe przywileje dla szlachty (bojarstwa) oraz możliwość lepszej obrony przed atakami ze strony Państwa Moskiewskiego. Polska zyskała nowe ziemie oraz nowe tereny pod polonizację.