W powojennej twórczości dramatycznej można wskazać pięć charakterystycznych etapów (według Eustachiewicza): 1945-1948 - chaotyczna spontaniczność (np. "Dwa teatry" J. Szaniawskiego) 1946-1955 - programowa dominacja realizmu socjalistycznego (np. "Niemcy" L. Kruczkowskiego) 1956-1959 poszukiwanie nowych wartości (np. "Ślub" W. Gombrowicza, "Tango" S. Mrożka) 1960-1967 czas pluralizmu tematycznego (np. "Kartoteka" T. Różewicza) 1968-1980 zwrot w kierunku polskich tradycji barokowych, romantycznych i neoromantycznych (np. "Rzecz listopadowa" E. Brylla) Tendencjami ogólnymi we współczesnym dramacie jest: zatarcie różnic gatunkowych, dominacja kreacjonizmu nad realizmem objawiająca się w grotesce, paraboli, absurdzie kompozycja otwarta zredukowanie akcji do niezbędnego minimum odwoływanie do różnych stylów bez stapiania ich w spójną całość (eklektyzm - polifonia form, technika kolażu) "Tango" Sławomira Mrożka Utwór powstał w latach sześćdziesiątych, światowa premiera sztuki odbyła się w Belgradzie, w Polsce wystawiono go po raz pierwszy w 1965 roku. Tematem utworu jest bunt głównego bohatera, Artura, przeciwko światu, jaki wykreowali jego rodzice, Stomil i Eleonora. W imię szeroko rozumianej wolności obalili oni dawny porządek, zasady moralne i obyczajowe, a w ich miejsce stworzyli świat nieuporządkowany, pozbawiony wartości, którymi można by się kierować. Ich dom i życie stanowią doskonały przykład chaosu. Artur buntuje się przeciwko takiemu stanowi rzeczy, chce powrócić do dawnych zasad, zaprowadzić w życiu porządek. Jego działania napotykają opór, formy, które chce przywrócić, są już anachroniczne. Ponosi klęskę, umiera zabity przez Edka, który za pomocą siły terroryzuje rodzinę. Utwór można odczytywać jako: parodię dramatu rodzinnego - warstwa najłatwiejsza do odczytania. Efekt parodii został uzyskany poprzez odwrócenie tradycyjnych ról w rodzinie (starsze pokolenie jest awangardowe i łamie konwencje, najmłodsze marzy o powrocie do nich). dyskusję o wychowaniu wg modelu nihilistycznego - pokolenie Stomila odrzuciło wszelkie konwenanse i bariery obyczajowe i w tym duchu wychowało dzieci. Jednak całkowita wolność doprowadziła do anarchii, chaosu i pustki, a świat domaga się porządku, by można w nim funkcjonować. wizję rozwoju ludzkości - w tej wizji: rodzina Stomilów wyobraża społeczeństwo, sztuka awangardowa - rewolucję, styl życia Stomilów przed spiskiem Artura - sytuację społeczną po rewolucji, spisek Artura - kontrrewolucję, przejęcie władzy przez Edka - dyktaturę. Takie odczytanie fabuły sprawia, że "Tango" staje się parabolicznym dramatem o dziejach ludzkości. dramat o władzy - Artur przez ślub chce powrotu do konwencji i świata wartości. Przekonuje się, że jednak forma nie zbawi świata, potrzebna jest do tego idea. Śmierć babci nasuwa mu myśl, że tą ideą mogłaby być władza (ma skłonność do tyranii, instrumentalnego traktowania ludzi). Przyjmuje postawę bohaterów romantycznych (Kordian, Konrad) i wygłasza parodię romantycznego monologu. Ekscytuje go siła i władza. Jednak prawdziwą siłę posiada Edek - prostak i cham. dramat o miejscu i roli sztuki w życiu człowieka - nowatorstwo i eksperymenty nie są rozumiane, poddaje się je próbie ośmieszenia i dyskredytacji jako bezwartościowe i niepotrzebne. Utwór jest głęboko osadzony w polskiej tradycji dramatycznej: W konstrukcji utworu: podział na akty, nieomal klasyczna budowa: ekspozycja - przedstawienie postaci, zawiązanie akcji - bunt Artura, punkt kulminacyjny – ślub, jako forma uporządkowania świata, perypetie - poszukiwanie idei, śmierć Eugenii, rozwiązanie akcji-katastrofa - zdrada Ali, przejęcie władzy przez Edka; tradycyjne rodzaje komizmu: słowny - np. sposób mówienia Stomila, próby naśladowania slangu Edka przez Eugenię i Eugeniusza; sytuacyjny - np. wysłanie babci za karę na katafalk, charakterów - Eugenia, Eugeniusz, Edek; pierwsze dwa akty prezentują typ dramatu rodzinnego (połączenie tragizmu z komizmem), akt kolejny - dramat idei; utwór nawiązuje i parodiuje tradycyjne dramaty o tematyce mieszczańskiej, np. "Moralność Pani Dulskiej" G. Zapolskiej. Mrożek parodiuje chłopomańskie zabiegi rodem z "Wesela" Wyspiańskiego (motyw somnambulicznego tańca, który stał się symbolem niemożności społecznej, niemocy i marazmu. Tango to znak nowej kultury, symbol tryumfu siły i przemocy, zapowiedź nadejścia władzy totalitarnej, dyktatury); Dramat, podobnie jak "Ślub" i "Ferdydurke" Gombrowicza traktuje o formie - konwencji, nawiązuje do problemów niedojrzałości bohatera, "nowoczesnej rodziny", fascynacji prostactwem; Edek i Hiper-Robociarz z "Szewców" są literacko spokrewnieni; Artur i Edek przypominają szekspirowskie postacie Hamleta i Fortynbrasa; Artur przypomina romantycznego Prometeusza (samotny, przezywa niespełnioną miłość, naznaczony głębokim indywidualizmem, jego wypowiedź o poszukiwaniu nowej idei nawiązuje do Wielkiej Improwizacji) ze skłonnością do przedmiotowego traktowania otoczenia. "Kartoteka" Tadeusza Różewicza Dramat powstał w latach 1958-1959, jego pierwodruk ukazał się w Dialogu" w 1960 roku i w tym samym czasie odbyła się premiera sztuki w Teatrze Dramatycznym w Warszawie. Motywem napisania dramatu była chęć przedstawienia i ocenienia własnego pokolenia. Utwór składa się z luźnych scen, wydarzenia nie są połączone związkiem przyczynowo-skutkowym i chronologicznym (dramaturgia otwarta), najmniejszą cząstką jest sytuacja, a ich układ przypomina kolaż, w którym cząstki te można wymieniać i przestawiać. Taka kompozycja nadaje utworowi charakter poetyckiej metafory, wyrażającej sytuację moralną człowieka we współczesnym świecie. Różewicz określa swoje sztuki mianem teatru realistycznego i poetyckiego. Realistyczne jest: miejsce akcji (przeciętny pokój z najzwyklejszymi meblami), szczegóły z życia Bohatera (wspomnienia z dzieciństwa i okresu wojny). Realizm tkwi w szczegółach, jednak całość ulega zniekształceniu i przerysowaniu, ich obraz przypomina konwencję snu. Kartoteka to uporządkowany zbiór kart ewidencyjnych, notatek poczynionych na luźnych kartkach, ułożonych według pewnego systemu. Tytuł utworu można zatem odnosić do: kompozycji utworu (strzępy biografii Bohatera są fragmentami kwestionariusza, który dopełnia wyobraźnia, uwagi pojawiających się postaci, tworząc w ten sposób swoistą wersję ludzkiego życiorysu), samego Bohatera, pozbawionego indywidualności człowieka - Jedermana, który jest zlepkiem cech wielu ludzi, a przez to staje się reprezentatywny dla całego pokolenia. Bohater jest przedstawicielem pokolenia Kolumbów, jego bierna postawa jest zdeterminowana wojennymi przeżyciami. Uosabia dramat rówieśników Różewicza (Bohater pochodzi z rodziny inteligenckiej, z własnoręcznie napisanego życiorysu wiadomo, że urodził się w roku 1920), którym wojna odebrała młodość (walczył w AK), wczesne lata komunizmu nauczyły uległości ("klaskał"), a teraz manifestuje postawę abnegacji, absolutnej bierności, świadomości faktu, że jego życie ukształtowały wypadki absolutnie od niego niezależne, inni "układali kartotekę jego życia". "Kartoteka" jest zatem utworem, w którym autor przedstawia dramatyczną sytuację moralną człowieka w świecie współczesnym i stąd przypomina moralitet o destrukcji, o powolnym, ale nieuchronnym rozpadzie świata.